De 18 Minuten Man: Sokrates

Een leven zonder zelfonderzoek is niet waard geleefd te worden

Tien jaar voor de geboorte van Sokrates¹ verslaan de Atheners het Perzische leger. Na lange periodes van sociale spanningen en politieke conflicten, breekt er een rustige periode aan van politieke stabiliteit, economische groei en culturele bloei die bijna een eeuw zal duren. Deze 5e eeuw voor onze jaartelling wordt ook wel de Gouden Eeuw van Athene genoemd. Het is een tijd waarin iedereen zelf mag nadenken en vrijuit de wereld mag onderzoeken. Dat is bijzonder. Want dat mag niet zomaar overal op de wereld.

De jonge Sokrates leest alles wat beschikbaar is. Maar dat stelt hem niet tevreden. Hij komt tot de conclusie dat woorden en begrippen die waardevol en betekenisvol zijn in het mensenleven – zoals rechtvaardigheid, kennis, maat houden, deugd, etc. – geen vaste of algemene betekenissen hebben, maar alleen tijdelijke en specifieke betekenissen in het moment, in kairos, zoals de Grieken dat noemden. Woorden ontlenen voor Sokrates hun betekenis aan de concrete situatie in het leven waarin het woord wordt gebruikt. Begrippen definieert hij samen met zijn gesprekspartner aan de hand van een concreet voorbeeld van gedrag uit het dagelijks leven.

Voor ons kan dat ongebruikelijk zijn om een begrip niet in theorie te definiëren. Wetenschap en woordenboeken wekken de indruk dat er vaste waarheden bestaan en dat woorden algemene betekenissen hebben. Maar de wereld is constant in beweging en ook de betekenis van woorden is aan verandering onderhevig. De Grieken noemden dat panta rhei, alles stroomt. Daarom moet je jezelf – of preciezer gezegd, de meningen en opvattingen die je hebt over het ‘goede leven’; de voor jou zelf en jouw naasten goede manier van leven – steeds weer opnieuw onderzoeken. “Leven zonder zo’n onderzoek”, zo zegt Sokrates in zijn beroemde verdedigingsrede, “is zelfs niet waard geleefd te worden”.

Is dit de leer van Sokrates? Of had hij eigenlijk helemaal geen leer – en dus ook geen leerlingen – en alleen maar een gespreksmethode? Hoe weten we dit eigenlijk als Sokrates zelf nooit iets heeft opgeschreven? Waarom heeft hij nooit iets opgeschreven? En doe je zelfonderzoek voor jezelf, of juist voor het algemeen belang? Kun je zelfonderzoek in je eentje doen, of heb je er de vraag van de ander voor nodig? En wat betekent zelfonderzoek eigenlijk voor jou?

Donderdag 6 juni 2024
Van 18:18 tot ong 20.18
Wielercafé Parijs is nog Ver
Spinbaan 21c
Doetinchem
Vrijwillige bijdrage.

¹ We volgen de Griekse schrijfwijze van de naam Sokrates; met een ‘k’.

(foto: Standbeeld van Sokrates op de Agora in Athene, gefotografeerd door Wouter Blacquière)